vrijdag 11 juli 2008 wandeling in Berlijn
Vandaag is het een wandeldag. We beginnen met een wandeling langs de Spree (hier liep de Muur) naar het Invalidenfriedhof. Dit kerkhof is gebruikt voor de teraardebestelling van generaals uit de oorlogen tegen Napoleon en de later gevoerde oorlogen, inclusief de tweede wereldoorlog. De Muur is later over het kerkhof gebouwd, delen van het kerkhof zijn daardoor verwoest en het hele kerkhof was niet meer toegankelijk. Nu is het weer opengesteld (er loopt zelfs een fietsroute doorheen: de Berliner Mauerradweg) en de graven worden langzamerhand gerestaureerd. Delen van de Muur zijn bewaard. Ook hier weer een werk van Schinkel: het grafmonument van generaal Von Scharnhorst, die zijn sporen heeft verdiend in de strijd tegen Napoleon (gesneuveld in 1813 bij Praag). Het monument wordt beheerst door het beeld van een slapende leeuw in brons. Later zagen we het ontwerp voor dit grafmonument in de Friedrichswerdersche Kirche, ook al een gebouw van Schinkel, in welke kerk beelden zijn te zien uit de periode van Schinkel.
Invalidenfriedhof
Grafmonument van generaal Von Scharnhorst
Ontwerpschets grafmonument van Von Scharnhorst
Terugwandelend langs de Spree bereiken we het ziekenhuis Charité. Het ziekenhuis is al heel oud, maar de hoofdgebouwen zijn uit de 19de eeuw, in Noord-Duitse baksteenarchitectuur.
In het museum van de Charité is een tentoonstelling over het wetenschappelijk werk van Magnus Hirschfeld, die in 1919 in Berlijn het Institut für Sexualwissenschaft oprichtte. Hirschfeld zag homoseksualiteit als een aangeboren eigenschap en onderscheidde een 'derde geslacht'. Zijn instituut werd (met zijn collectie) door de nazi's vernield en hij vluchtte daarop naar het buitenland.
In het museum zijn verder de gebruikelijke preparaten te zien en een overzicht van de geschiedenis van het ziekenhuis. Aan de Charité was de beroemde patholoog [[Virchow]] verbonden, de ontdekker van de leukemie. De hoofdstraat van het ziekenhuiscomplex is naar hem vernoemd.
Charité: de naar Virchow genoemde hoofdstraat
Verder wandelend komen we op de boulevard Unter den Linden en de Pariser Platz met de Brandenburger Tor. Vlakbij is het Holocaust Mahnmal van Peter Eisenman. In een houten paviljoen is een tentoonstelling met de naam Mythos Germania, over de plannen van Albert Speer voor de transformatie van Berlijn tot de stad Germania. Er staat een maquette met als blikvanger de enorme koepel die als centraal element in de nieuwe hoofdstad van het Derde Rijk zou worden gebouwd. Op de eerste verdieping van het paviljoen is een terras en daar mogen we op om foto's te maken van het Mahnmal.
Brandenburger Tor
Maquette van de nieuwe hoofdstad Germania
Holocaust Mahnmal van Peter Eisenman
Het Derde Rijk gehalte van de wandeling krijgt nog meer nadruk als we in het U Bahn station Mohrenstraße de roodmarmeren platen zien die eertijds de nieuwe Reichskanzlei van Speer sierden. De Russen hebben deze platen marmer verwijderd uit de kanselarij en ze een plaats gegeven in de wanden en tegen de zuilen van het metrostation.
Verderop in de Wilhelmstraße staat het voormalig gebouw van het Reichsluftfahrtministerium van Hermann Goering. Na de oorlog kwam het gebouw onbeschadigd terecht aan de rand van Oost Berlijn (pal aan de Muur) en huisvestte toen het Haus der Ministerien van de DDR. In die periode is de gevel opgesierd met een tegelwand die de zegeningen weergeeft van het socialisme. Inmiddels heeft het gebouw zijn derde functie: die van Finanzministerium van Duitsland. Het gebouw is helaas niet open voor het publiek.
U Bahn station Mohrenstraße
Finanzministerium
Tegeltableau uit de DDR tijd aan de gevel van het Finanzministerium
De Muur langs het gebouw staat er voor een deel nog en is zelfs met hekken beschermd tegen verdere afbraak door souvenirjagers. Aan de vroegere Westberlijnse kant loopt de Niederkirchnerstraße, voorheen de Prinz Albrechtstraße. Het is hier dat in de nazitijd de hoofdkantoren waren gevestigd van het Reichssicherheitshauptamt (RSHA) en de van het RSHA deel uitmakende Sicherheitsdienst (SD) en de Geheime Staatspolizei ([[Gestapo]]). Het RSHA was op zijn beurt een onderdeel van de SS.
De gebouwen van deze organisaties zijn allemaal afgebroken, na in de oorlog ernstig te zijn beschadigd. Alleen restanten van funderingen en muren zijn overgebleven en het terrein dat door die restanten wordt gevormd is ingericht als een openluchttentoonstelling (panelen met foto's en teksten) met de naam Topographie des Terrors. Ooit verrijst hier een documentatiecentrum, maar het gebouw dat voor dat doel al in aanbouw was (van de architect Peter Zumthor) is inmiddels al weer afgebroken wegens dreigende budgetoverschrijding.
We blijven tot sluitingstijd en dan is het weer tijd om terug te wandelen, onderweg iets etend. We drinken er groengekleurd (niet echt) bier bij, de zogenaamde Berliner Kindl.
Topographie des Terrors
zaterdag 12 juli 2008 weer een wandeling in Berlijn
Vandaag is het weer een wandeldag en we beginnen bij de boekenmarkt in de straat Am Kupfergraben. Hier kopen we twee boeken over Schinkel, voor 5 euro per stuk. Verderop wordt het Palast der Republik afgebroken, het uit het gebouw verwijderde staal ligt op de oever van de Spree om te worden afgevoerd.
In het Nikolaiviertel (een staaltje stadsrenovatie uit de DDR tijd, maar wel aardig gelukt) eten we Italiaans op een terras. De Nederlandse ambassade van Rem Koolhaas is hier dicht bij en we maken er architectuurfoto's van. Het gebouw wordt omgeven door gebouwen uit de diverse stadia van de Duitse geschiedenis. De ambassade staat aan de Spree (Rolandufer) met uitzicht op een Nederlands aandoende sluis.
Palast der Republik
Nikolaiviertel
Nederlandse ambassade van Rem Koolhaas
We wandelen verder over het Fischerinsel in de Spree en zien op de westelijke Spreeoever het gebouw van de vroegere Reichsbank uit 1939, een voorbeeld van nazi architectuur. In de DDR tijd was het de zetel van de SED. Nu is het Auswärtiges Amt van Duitsland er in gevestigd. Dit ministerie heeft een vleugel aan het gebouw toegevoegd in een bijpassende stijl, van de architect Hans Kollhoff.
Tegenover het ministerie staat de [[Friedrichswerdersche Kirche]], een neogotisch gebouw van Schinkel. In de kerk is een doorlopende tentoonstelling te zien van beeldhouwwerken uit de periode van Schinkel. Hier hangt ook het ontwerp voor het grafmonument van generaal Von Scharnhorst.
Naast de kerk staat de showgevel van een ander beroemd werk van Schinkel: de Bauakademie (gebouwd tussen 1832 en 1836, in 1945 verwoest), het eerste industriële gebouw van Duitsland. Het is de bedoeling dat het gebouw wordt gereconstrueerd en de aangrenzende Schinkelplatz wordt alvast heraangelegd. Dit plein in aanleg vormt de overgang naar Unter den Linden. We lopen langs de diverse statige gebouwen aan deze boulevard en voor de ingang van de Humboldt Universität is zowaar weer een boekenmarkt.
Auswärtiges Amt van Hans Kollhoff
Friedrichswerdersche Kirche van Schinkel
zondag 13 juli 2008 laatste wandeling in Berlijn
Onze fietsen zijn al in Berlijn en wel in het hotel Henriëtte. We gaan ze ophalen met de U Bahn, uitstappen op het station Märkisches Museum. We fietsen terug naar ons appartement en stallen de fietsen in het fietsenhok op de binnenplaats
We hebben een afspraak om de Boros collectie (moderne kunst) te gaan zien in de voormalige bunker in de Reinhardtstraße . Deze bunker is in 1941 gebouwd als schuilplaats voor maximaal 3.000 mensen, waarbij met name werd gedacht aan treinreizigers die op het nabije station Friedrichstraße zouden kunnen worden verrast door een luchtaanval. In de DDR tijd was het een opslagplaats voor bananen uit Cuba, na de Wende werd het een sexpaleis en daarna stond het leeg. De miljonair en kunstverzamelaar Christian Boros kocht het gebouw en stelt er nu zijn collectie ten toon. Er zijn rondleidingen, maar je moet ruim van te voren via E mail afspreken. We vonden de bunker interessanter dan de getoonde kunstwerken.
Voormalige bunker in de Reinhardtstraße
Luchtverversingsinstallatie in de bunker
Tussen de middag gegeten in de Ständige Vertretung aan de Schiffbauerdamm, met uitzicht op het Tränenpalast van het Bahnhof Friedrichstraße. Het terrein bij het station wordt ontwikkeld tot het Spree Dreieck, waarbij het Tränenpalast blijft staan.
De Ständige Vertretung is een café restaurant dat vanuit Bonn, de voormalige hoofdstad van de Bondsrepubliek, is overgebracht naar Berlijn, omdat de klantenkring ook naar Berlijn ging (veelal ambtenaren en diplomaten).
Er is nog tijd voor een bezoek aan het Deutsches Historisches Museum in het Zeughaus aan Unter den Linden. In de nieuwbouw van de architect I.M. Pei achter het Zeughaus is een tentoonstelling gaande over de Gründerzeit 1848-1871 met als motto: Industrie und Lebensträume zwischen Vormärz und Kaiserreich. De tijd blijkt tekort, maar we krijgen toch een goed beeld.
Deutsches Historisches Museum
We brengen onze bagage naar het hotel Henriëtte, want de volgende morgen wordt onze bagage daar vandaan gebracht naar ons eerste hotel op de fietsroute naar het eiland Usedom, het hotel Haus Chorin bij het gelijknamige klooster. Morgen gaat het dan echt beginnen: fietsen van Berlijn naar de Oostzee in zes dagen!
Naar 9 juli Potsdam Naar 14 juli fietstocht Berlijn Chorin