25 mei
We verlaten Watou en passeren al snel, bij Steenvoorde, de Franse grens. De eerste halteplaats is Therouanne, het vroegere Terwaan of Terenburg, gelegen aan de Leie. Langs Terwaan liep een handelsroute tussen Frankrijk en Vlaanderen, zelfs de enige destijds goed begaanbare route omdat de omgeving toen grotendeels uit water en moeras bestond. De handelaars moesten Terwaan wel passeren en de plaatselijke bisschop hief dan ook tol. Volgens sommigen was Willibrord de eerste bisschop van Terwaan, dat volgens die opvatting het eigenlijke Trajectum zou zijn. De stad werd later een Franse enclave in Vlaams gebied en toen zette de verfransing in. Omdat de tolheffing steeds brutaler werd, besloot Keizer Karel V in 1553 om de stad geheel te verwoesten. Hij hield persoonlijk toezicht op de afbraak van de talrijke kerken en de machtige kathedraal en verordonneerde zelfs om de plek waar de stad gestaan had met zout te bestrooien, zodat er nooit meer iets zou kunnen groeien. De bisschopszetel werd verplaatst naar St Omaars of St Omer.
In Therouanne herinnert inderdaad geen enkele bebouwing meer aan de glorietijd van de stad. Bovenop de heuvel waar ooit de kathedraal stond beseffen we hoe omvangrijk de stad geweest moet zijn, want we zien de voormalige vestingwallen en het Leiedal op forse afstand en al het gebied daartussen hoorde bij de toenmalige stad.
De beboste rand van de akkers markeert de loop van de vroegere vestingwal van Terwaan
Een van de weinige overblijfselen van het verwoeste Terwaan
St Omaars is het volgende doel. In de voormalige kathedraal Notre Dame is een beeldengroep uit de verwoeste kathedraal van Terwaan te zien; de Grand Dieu de Therouanne. Verder is er een plaquette met de namen van de vroegere bisschoppen van Terwaan, maar de naam Willibrord ontbreekt daarop. In een zijkapel hangt een enorme kruisafneming die aan Rubens wordt toegeschreven.
De beeldengroep Grand Dieu de Therouanne is gered bij de verwoesting van Terwaan
Veel belangstelling voor de plaquette met de namen van de vroegere bisschoppen van Terwaan
De bus maakt een moeizame omweg om ons de ruine te kunnen laten zien van de vroegere St Bertinusabdij.
De Sint Bertinusabdij in Sint Omaars was een van de machtigste abdijen in de Lage Landen
We verlaten St Omer en rijden via een afwisselend en zonovergoten landschap naar de kust van Het Kanaal, naar de zeehaven Boulogne-sur-Mer, het vroegere (Vlaamse) Bonen en eerder de plaats waar Julius Caesar een poging heeft gewaagd om Engeland te bereiken. De historische binnenstad wordt door een vestingmuur omgeven. Binnen de ommuring zien we de citadel en de kathedraal met enorme koepel. De kerk is in restauratie en die blijkt nodig ook!
De citadel van Boulogne-sur-Mer vormt een onderdeel van de vesting
De binnenstad van Boulogne wordt in zijn geheel door een vestingmuur omgeven
De koepel van de Notre Dame in Boulogne is pas gerestaureerd
Onze Lieve Vrouw overhandigt een maquette van de door haar gewenste kerk aan de bisschop
We rijden langs de Kanaalkust noordwaarts en zien de krijtrotsen aan de Engelse kant scherp afgetekend liggen. Het is niet moeilijk om zich voor te stellen dat Caesar hier de oversteek waagde (zijn tweede poging is gelukt) en dat ook Willibrordus en Bonifatius hier aankwamen. Hier moet ergens Portus Itius gelegen hebben (of dat is Boulogne geweest), de haven van waaruit Caesar naar Engeland vertrok. Bij het dorp Marquise heeft een Romeins castrum (legerplaats) gelegen en we zien vanuit de bus inderdaad de contouren er van zich in het landschap aftekenen. Dat castrum kan gediend hebben ter bescherming van de plek waar de vloot van Caesar met wel 80 schepen werd gebouwd.
Via Wissant (Witzand) bereiken we Cap Blanc Nez (Blankenesse), waar we met restanten van de Tweede Wereldoorlog worden geconfronteerd, een complex Duitse bunkers.
Uitzicht vanaf Cap Blanc Nez in zuidelijke richting
De volgende stop is Audruicq en dat is de plaats waar volgens sommigen Dorestad heeft gelegen. Een aanwijzing dat hier ooit een haven was, vinden we in de Rue du Bassin (die naam duidt ook al op een havenbekken), waar we een bord zien met daarop de vaartijden naar allerlei plaatsen in de omgeving.
Het bewijs dat Audruicq ooit een haven was!
Via Tournehem (een kandidaat voor Trajectum, net als Terwaan en nog een paar plaatsen waaronder Utrecht), aan het riviertje de Hem, bereiken we het hooggelegen Waten of Watten. Hier staat de ruine van een abdij, de toren staat nog overeind, maar het complex is door een hekwerk afgerasterd en lijkt niet meer toegankelijk. Aan de overkant staat een standerdmolen op het hoogste punt van de heuvel en hier wordt een breed uitzicht geboden op de omgeving, die zich als een voormalige zeebodem (het Almere) laat herkennen. Helaas rijdt de bus verder zonder te hebben gestopt.
De kerk van St Martinus in Tournehem is in oorsprong door St Willibrord gesticht
De abdij in Waten stond op de heuvelrand die de grens vormde van het Almere
De standerdmolen van Waten staat op het hoogste punt van de heuvelrand
We dalen af naar de vlakte van St Omaars. Dit gebied is moerassig en wordt door kanalen en de rivier de Aa doorsneden. Het landschap met zijn groentetuinen doet merkwaardig veel aan het Hollandse landschap denken. Het is niet moeilijk om er een voormalig meer in te zien en wel het Almere dat via een nauwe doorgang bij Watten met de zee was verbonden.
De laatste halte is Kassel, bovenop de Kasselberg gelegen. De Romeinen hadden op dit strategisch punt al een verdedigingswerk en we zien de kaarsrechte Romeinse wegen in verschillende richtingen uitwaaieren. Via de naastgelegen Wouwenberg bereiken we weer Steenvoorde en vervolgens Watou. Dat is het einde van een prachtige rondrit door het gebied dat we als de geboortegrond kunnen beschouwen van de geschiedenis van de Lage Landen. Jammer dat we niet wat vaker konden stoppen. Maar dat zou een reden kunnen zijn om deze tocht nog eens over te doen!
Vanuit Kassel lopen Romeinse heerwegen in diverse richtingen